Actueel

De late gevolgen van WO II

Corrie van Eijk-Osterholt introduceert in het boek 'Laten ze het maar voelen' (*zie lemma 6) haar tweelingzus Mies als een uitgesproken slachtoffer van de psychiatrie: Mies en haar mede-patiënten waren volgens de schrijfster hulpeloos overgeleverd aan het onderdrukkende systeem van de inrichting. De publieke verontwaardiging hierover in 1972 was groot. In een nawoord van het boek vergelijkt psychiater Jef Teuns het inrichtings-systeem zelfs met dat van een concentratiekamp.

'De oorlog speelde vanaf de jaren '60 een hardnekkige ondergrondse rol in het verzet van de babyboom-generatie', verklaart Arend Jan Heerma van Voss die als journalist de geschiedenis van de prille gekkenbeweging optekende. (*ingescand artikel). In een recent verhaal (De Gids, 2015) schrijft hij: '(…) Sleutelwoorden waren verzet en bevrijding. De heersende machten moesten gewantrouwd worden, vanwege hun verwerpelijke houding en geprovoceerd om hun ware gezicht te tonen, de laffe afzijdigheid van het klootjesvolk diende alsnog afgestraft (…)'.

Ook in de prille gekkenbeweging heerste deze mentaliteit. 'Ik was woedend', vertelt Dunya Breur, mede-oprichtster van de Cliëntenbond (*zie lemma7). 'Door altijd maar dat zwijgen over de Tweede Wereldoorlog. Breur was daadwerkelijk een oorlogsslachtoffer, als baby werd zij in 1942 de gevangenis van Scheveningen uitgesmokkeld. En door wat haar ouders overkwam was Dunya ook een 'tweede generatie-slachtoffer'. Maar deze term werd pas eind jaren '70 officieel geïntroduceerd (*wikipedia)

Ondertussen sloten zich vanaf 1972 honderden leden bij de Cliëntenbond aan die zich slachtoffer noemden van de inrichtings-psychiatrie. 'Door de onderlinge herkenning werd het stilzwijgen doorbroken en het slachtofferschap erkend', zegt ggz-onderzoeker Wouter van de Graaf. 'Er was nog helemaal geen taal voor de ervaringen die je als patiënt had. Je was geïsoleerd en voelde je opgesloten in een bolwerk van ziekte-denken, een soort terreur van goede bedoelingen.'

In de 'Gekkenkrant' (*lemma 6) zetten (ex) patiënten hun ervaringen op papier. ''Veelal in de vorm van poëzie, omdat woorden tekort schoten,' aldus van de Graaf.

Tien jaar later in 1982 eisten de vrouwen in de cliëntenbeweging een aparte slachtoffer-positie op Ook in de Wegloophuizen die door actievoerders van de cliëntenbeweging werden opgezet, kregen vrouwen met sexueel geweld te maken (*verwijzing lemma 12). Voor de eerste keer kwamen ervaringen met seksueel geweld en incestervaringen in de publiciteit. De bestaande hulpverlening wist daar geen raad mee. (*canon vrouwenhulpverlening). De slachtofferrol was binnen de cliëntenbeweging altijd al onderhevig aan discussie, ook in feministische analyses werd deze rol veroordeeld. Met name schrijfster/filosofe Andreas Burnier (*link) zette hier vraagtekens, evenals bij het denken over euthanasie.

In 1984 zet psychiatrie-activiste en filosofe Jet Isarin vraagtekens bij de slachtofferrol van patiënten in de psychiatrie met haar boek 'Eigenwaan. Psychiatrie als paradoks' (*). Geïnspireerd door filosoof/schrijver Menachem Arnoni zoekt Isarin, die zichzelf meerdere keren liet opnemen, 'de SS-er in mijzelf'. Arnoni (1922-1985) overleefde in de tweede Wereldoorlog verschillende concentratiekampen. Isarin schijft: 'Volgens hem is het niet herkennen van het slechte in onszelf en de daarmee gepaard gaande schijnheiligheid en zelfingenomenheid, de zekerste weg naar een hel zoals de holocaust.'

In Duitsland was het boek ''Der krieg gegen die psychisch Kranken'' van Klaus Dörner (1980) toen al verschenen. 150.000 Verstandelijk gehandicapten en psychiatrische patiënten bleken in de oorlog te zijn doodgespoten of vergast. De woede daarover motiveerde de Duits/Maastrichtse psychiater Detlev Petry, zoon van een nazi-vader, zich vanaf eind jaren '70 hartstochtelijk in te gaan zetten voor eerherstel en rehabilitatie van chronisch psychiatrische patiënten (*Onderweg, een trialogische biografie, 2005). De onzichtbaarheid van deze patiënten die naamloze levens leidden in de grote inrichtingen was voor Petry onverdragelijk.

Diezelfde onzichtbaarheid is in de cliëntenbeweging sinds de jaren '90 een actiepunt. 'Vergeten worden, weggestopt worden, gedeporteerd worden, het hangt aan tegen vernietigd worden,' aldus ggz-onderzoeker Harry van Haaster. In 2012 gaf het Cliëntenbelangenbureau van GGZ Eindhoven alle anonieme graven op het kerkhof van het instellingsterrein een naam. Voor de naamloze patiënten staat daar nu een monument.

(*) hier komt een dokument, link of verwijzing.

Kader

Euthanasie

Mei 2015. Op een klein symposium in Zeist doet de zoon van een psychiatrisch patiënte verslag van de panische angst voor 'een spuitje' die zijn opgenomen moeder beheerste. Hij verklaart haar angst uit een oud oorlogsverhaal, dat een familietrauma is geworden. De zus van zijn moeder, zijn tante Mien Hoffmann, was in de Tweede Wereldoorlog (1940-'45) op onverklaarbare wijze omgekomen in de Willem Arntzstichting, waar Duitsgezinde NSB-ers de leiding hadden overgenomen.

Tot op de dag van vandaag is het woord 'euthanasie' in Duistland, maar ook in Italië en vele andere landen, een besmet woord, omdat het in nazi-Duitsland gebruikt werd om de massale 'opruiming' van (geestes) zieken te rechtvaardigen. Hoe was het mogelijk dat zieken en gehandicapten uitgeroeid konden worden? Dat ook uit ons land zieken en gehandicapten massaal op transport konden worden gesteld om vermoord te worden? Dit soort vragen kwamen rond 1972 voor het eerst omhoog (Jan Menges, Mgv april '79) en dwingen ons na te denken over de grenzen van een humane gezondheidszorg. http://www.go2war2.nl/artikel/1433

Over de ontruiming van het Apeldoornse Bos, het joodse gesticht in Apeldoorn, is heel veel bekend, mede dankzij de getuigenis van de beroemde sociaal psychiater Arie Querido, die er arts was (*scan MGv7/8,1991). Maar onderzoek naar het lot van niet-Joodse psychiatrische patiënten in Nederland, als slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog staat anno 2015 nog in de kinderschoenen. Wat er bijvoorbeeld onder het Duitsgezinde NSB-bestuur in de Willem Arntzstichting is gebeurd, daarover komt onderzoek pas dan op gang. ( (*folder Vergeten slachtoffers)

Zie ook: http://www.canonsociaalwerk.eu/nl_cbg/index.php